Ze względu na stopień ryzyka należy oddzielić kapitał własny od obcego, ponieważ w przypadku wystąpienia w przedsiębiorstwie strat uszczuplają one w pierwszej kolejności kapitał własny. Kapitał obcy może być utracony dopiero po wyczerpaniu kapitału własnego. Przepisy ochronne pozwalają pożyczkodawcą posługiwać się powierzonym im kapitałem jak własnym.
Takie wykorzystanie kapitału obcego określone jest jako robocza funkcja kapitału obcego. Taką funkcję spełnia też kapitał własny, ale w przeciwieństwie do kapitału obcego pełni także funkcję gwarancyjną. Funkcja gwarancyjna polega na tym, że kapitał własny przedsiębiorstwa stanowi dla wierzycieli zabezpieczenie zwłaszcza wtedy, gdy występują w przedsiębiorstwie straty lub ma miejsce jego upadłość lub likwidacja. Dla ochrony praw wierzycieli mogę być wprowadzone przepisy określające relacje między kapitałem własnym i obcym w przedsiębiorstwie.
Znając cechy i funkcje jakie spełnia kapitał musimy bliżej określić jego strukturę i wpływ na zyskowność firmy, co jest niezmiernie istotnym zagadnieniem zwłaszcza w sytuacji, gdy w prowadzeniu swojej działalności przedsiębiorstwa obok kapitału własnego angażują kapitały obce.
Wpływ struktury kapitału na zyskowność firmy
Ukształtowana struktura kapitału może wpływać na zyskowność firmy dlatego musimy wyjaśnić co przez nią rozumiemy. STRUKTURA KAPITAŁU jest to rozmieszczenie elementów składowych kapitału oraz relacji jakie między tymi elementami zachodzą, czyli sposób wzajemnego przyporządkowania kapitału własnego i obcego /połączenie ich i pewną całość/ oraz relacji między nimi zachodzą. Istotne jest więc zastanowienie się nad tym jaka powinna być relacja między kapitałem własnym i obcym w przedsiębiorstwie.
Uważa się, że relacja ta powinna się kształtować jak 1:1 lub 1:2.
Relacja pierwsza zakłada jednakowy udział kapitału własnego i obcego w finansowaniu przedsiębiorstwa, druga zaś oznacza angażowanie kapitału obcego w dwa razy mniejszym zakresie niż kapitału własnego. W praktyce ta zasada nie jest przestrzegana, gdyż baza kapitałowa wielu przedsiębiorstw jest zbyt mała, by mogły one sprostać postępowi technicznemu i rozwojowi gospodarczemu, angażując na cele inwestycyjne w przeważającej części własne środki.
Ponadto okazuje się często, że przedsiębiorstwu opłaca się angażować kapitał obcy, ponieważ jest to korzystne z punktu widzenia kosztów uzyskania i wykorzystania w porównaniu z kapitałem własnym. Możliwości uzyskania przez przedsiębiorstwo kapitału obcego są w pewnym stopniu ograniczone przez ryzyko. Oznacza to, że wraz ze wzrostem kapitału obcego angażowanego w przedsiębiorstwie wzrasta cena jego wykorzystania, tj. oprocentowania.
Przy wyborze kapitału własnego lub obcego jako źródła finansowania należy przed wszystkim wziąć pod uwagę główny cel działania przedsiębiorstwa, jakim jest rentowność kapitału własnego.
Przedsiębiorstwo powinno zatem dążyć do ukształtowania OPTYMALNEJ STRUKTURY KAPITALU, tj. takiej relacji między kapitałem własnym i obcym, aby uzyskać najwyższą stopę rentowności kapitału własnego oraz takiej struktury kapitału, która oceniona byłaby pozytywnie zarówno przez kredytodawców jak i kredytobiorców.
Przyjmując założenie o równomiernym założeniu ryzyka między właścicielami przedsiębiorstwa i dawcami kapitału obcego ów optymalny poziom zadłużenia przedsiębiorstwa występuje przy 50% udziale kapitału własnego w kapitale łączonym.
W warunkach konkretnego przedsiębiorstwa nie jest to jednak powszechnie akceptowana reguła.
Optymalizacja poziomu zadłużenia zależy bowiem od przyjętej strategii finansowej, która uwzględnia między innymi relacje między poziomem zyskowności kapitału własnego a kosztem pozyskiwania kapitałów obcych.
Nie mniej jednak można wskazać, że wysoki udział kapitału własnego nie gwarantuje szczególnych efektów w procesach inwestowania , ogranicza możliwości rozwojowe przedsiębiorstwa, tworzy natomiast gwarancje kilkuletniej egzystencji przedsiębiorstwa nawet w przypadku osiągania strat w dwu, trzech kolejnych latach.
Kapitały własne są bowiem najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa, decydują w istotnej mierze o stopniu utrzymania płynności finansowej.
Kapitały obce stale mogą występować w przedsiębiorstwie w różnej wysokości i zmieniającej się strukturze.
Wymagają spłaty w określonych z wierzycielami terminach, ale możliwe jest i powszechnie stosuje się zastępowanie spłaconych zobowiązań zaciągniętymi, nowymi kredytami, czyli tzw. refinansowanie kredytów.
Ze względu na okres spłaty można wyodrębnić
-zobowiązania długoterminowe, których okres uregulowania jest dłuższy aniżeli rok, przy czym z tej grupy wyodrębnia się zobowiązania średnioterminowe o okresie spłaty dłuższych, niż jeden rok, a nie przekraczającym pięciu lat;
-zobowiązania krótkoterminowe, których termin spłaty nie przekracza jednego roku.
Zobowiązania długoterminowe mogą być wykorzystywane przez firmę na finansowanie działalności bez potrzeby ich odnawiania przez dłuższy okres, sięgający kilku lub nawet więcej niż dziesięciu lat. Zobowiązania takie wraz z kapitałem firmy określone są kapitałem stałym firmy.
Natomiast zobowiązania krótkoterminowe, czyli tzw. bieżące, obejmujące zarówno kredyty różnego rodzaju jak i zobowiązania z innych tytułów, ulegające fluktuacji wielokrotnej w ciągu roku, co powoduje konieczność stałego podejmowania działań zapewniających społecznie ich w terminie gdyż warunkuje to utrzymuje bieżącej płynności finansowej.
Największą pewność utrzymania pełnej płynności finansowej- nawet w razie wystąpienia nieprzewidzianych zakłóceń w działalności firmy, która nie udała się uniknąć- zapewnia pokrywanie całości posiadanego majątku kapitałami własnymi.
W praktyce występują często możliwości pozyskiwania alternatywnych źródeł o różnym ich charakterze.
Powstaje wówczas problem wyboru najkorzystniejszej ich kompozycji-struktury z uwzględnieniem: maksymalizacji korzyści udziałowców firmy, wyrażających się m.in. stopą zyskowności kapitałów własnych zapewnienia właściwego stopnia bieżącej i perspektywicznej płynności, płatniczej, tj. ograniczenia ryzyka jej utraty do granic uznanych za rozsądne.
Gdy całość posiadanego majątku pokrywana jest kapitałami własnymi zbędne staje się wówczas także ponoszenie odsetek od pożyczek i kredytów, a więc do dyspozycji firmy i jej udziałowców pozostaje cały zysk osiągnięty dzięki eksploatacji majątku.
W takim przypadku stopa zyskowności majątku /stosunek zysku netto do majątku/ jest analogiczna jak stopa zyskowności kapitałów własnych.
Jeżeli jednak w finansowaniu majątku firmy zaangażowane są częściowo obce kapitały, /tj. zaciągnięte pożyczki, kredyty lub inne zobowiązania/, a stopa /koszt/ odsetek płaconych za ich wykorzystanie jest niższa od zyskowności majątku, to w rezultacie zwiększa się odpowiednio stopa zyskowność kapitałów własnych.
Istotne znaczenie ma tu fakt, że przy ustalaniu wyniku finansowego, stanowiącego podstawę wymiaru podatku dochodowego, uwzględnia się należne kredytodawcą odsetki jako koszt uzyskania przychodów, natomiast nie uwzględnia się odsetek „jako koszt” od zaangażowanych w działalności firmy jej własnych kapitałów.
Wobec tego odpowiednio ukształtowana kompozycja kapitałów własnych i obcych- przy efektywnych ich wykorzystaniu może dodatnio wpływać na korzyści dla udziałowców.
Możemy zatem stwierdzić, że stopa zyskowności własnych kapitałów wzrasta w miarę zwiększania się udziału kapitałów obcych w finansowaniu majątku, jeżeli stopa odsetek płaconych jest niższa od zyskowności majątku osiąganej przez przedsiębiorstwo.
Jednocześnie efektywny koszt angażowania obcego kapitału jest mniejszy aniżeli odsetki należne kredytodawcom, gdyż ich suma pomniejsza podstawę wymiaru podatku dochodowego.
Kalkulacja opłacalności angażowanego obcego kapitału powinna być dokonywana już w momencie przygotowania decyzji, dotyczących zamierzonego wykorzystania.
Zmniejszenie udziału obcych kapitałów w finansowaniu majątku wpływa ujemnie na zyskowność.
Możliwość zwiększenia zyskowności kapitałów własnych możemy mieć dzięki opłacalnemu wykorzystaniu obcych kapitałów. Zjawisko to nazywane dźwignią finansową może mieć jednak ujemny wpływ na zyskowność własnych kapitałów.
Wystąpi to w przypadku, gdy zyskowność majątku ukształtuje się na niższym poziomie aniżeli wynosi stopa odsetek płaconych kredytodawcom od wykorzystanego kapitału obcego wówczas korzystanie z obcych kapitałów powoduje obniżenie efektywności ekonomicznej funkcjonowania firmy.
Generalnie można stwierdzić, że firma bez długu w porównaniu z firmą zadłużoną ma niższą dochodowość w przypadku osiągania relatywnie wysokiej zyskowności i wyższej dochodowości w przypadku osiągania relatywnej niskiej zyskowności.